انواع روش های مناسب برای تشویق کودکان
تشویق کودکان و تقویت یک رفتار مناسب با استفاده از یک سیستم پاداش دهی به عنوان یک روش تربیتی استفاده می‌شود. در واقع پاداش دهی یک نوع تقویت مثبت است. بسیاری از کودکان با وجود برآورده شدن نیازهایشان رفتار مناسبی ندارند. والدین این کودکان در مقابل رفتارهای ناخوشایند آن‌ها احساس ناتوانی می‌کنند. رفتارهای نامناسب مانند پرخاشگری کودک، بددهنی، گریه و بهانه گیری در هر کودکی می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد. اما یکی از اصلی‌ترین علل آن برآورده کردن خواسته‌های کودک تحت هر شرایط و لوس کردن کودک است. اتخاذ یک سیستم پاداش دهی منسجم توسط والدین رفتارهای صحیح را به کودک آموزش خواهد داد. اما این سیستم پاداش‌دهی باید با آگاهی لازم و رعایت نکات تربیتی توسط والدین صورت بگیرد.
پاداش و روش های تشویق کودکان
در واقع پاداش و تشویق، عامل یا محرکی برای تقویت یک رفتار در فرد هستند. یکی از راه‌های تربیت کودک، آموزش و اصلاح رفتارهای او، سیستم پاداش دهی است؛ این امر توسط متخصصان نیز تأیید شده‌است. با روش‌های متفاوتی می‌توان کودکان را تشویق به تکرار رفتار مطلوب کرد. تشویق و پاداش دهی به کودکان تأثیرات بسیاری در تقویت رفتار مطلوب و افزایش اعتماد به نفس آن‌ها دارد.
اغلب والدین دادن پاداش را مساوی با خریدن یک چیز می‌دانند. در حالی که تشویق کودک تنها با این روش ممکن است اثر معکوس داشته و آن را به یک باج دهی تبدیل کند. در صورتی که تشویق کودکان و پاداش دهی به رفتارهای آن‌ها با روش صحیح و اصولی صورت نگیرد، می‌تواند به اندازه تنبیه بدنی آثار و پیامدهای سوءی را به دنبال داشته‌باشد.
انواع پاداش و روش‌های تشویق کودکان
به طور کلی از 4 طریق می‌توان کودک را تشویق کرد. هر کدام از این روش‌ها، یکی از ابعاد وجودی کودک را در بر می‌گیرد و بخشی از نیازهای او را تأمین می‌کند. برای تقویت رفتارهای کودک بهتر است از هر چهار نوع پاداش در موقعیت‌های مختلف و همراه با یک سبک فرزندپروری مناسب استفاده شود.
پاداش و تشویق احساسی
کودکان نیز مثل همه انسان‌ها نیاز به محبت دارند. توجه به کارهای خوب کودک و دیده شدن از نیازهای او است. در آغوش گرفتن کودک، تماس چشمی، لبخند زدن، نوازش کردن و بوسیدن از بارزترین روش‌هایی است که والدین به کودک محبت تزریق می‌کنند. گاهی در جمع برای اینکه مستقیم کودک را مرکز توجه قرار ندهید، می‌توانید با چشمک زدن‌ها یا لبخندهای رمزی بین خودتان، تایید و توجه را به او بدهید. ایجاد اعتماد به نفس در کودک کاملا به عهده خانواده است و اگر لطمه ای به اعتماد به نفس او وارد شود به سختی قابل جبران است.
در زمان تشویق باید کاملا دقت شود که کودک بخاطر کارهای درست و پیشرفت‌ها مورد تشویق قرار می‌گیرد. اگر برای آرام کردن قیل و قال‌های کودک یا ممانعت از رفتار اشتباه به او پاداش توجه و نوازش بدهید، او در موقعیتی متعارض قرار گرفته و اعتبار و اقتدار والدین ممکن است خدشه دار می‌شود و کودک لوس می‌شود.
پاداش و تشویق کلامی
پاداش کلامی یکی از مهم‌ترین و موثرترین نوع تشویق و پاداش است. کودک یا به طور کلی انسان‌ها در هر سنی نیاز به شنیدن تعریف و تایید دیگران دارند. این مورد، مخصوصا در مقابل دیگران، به اعتماد به نفس و عزت نفس کودک بسیار کمک می‌کند و باعث ایجاد حس مفید بودن و ارزشمندی در او می‌شود.
در این نوع پاداش سعی کنید رفتاری که باعث پاداش کلامی می‌شود را برای کودک توضیح داده و کاملا رفتار را توصیف کنید. دقت کنید به کوچک‌ترین تلاش‌ها و پیشرفت‌های کودک توجه کنید و به آن‌ها پاداش دهید تا رفتار برای کودک به عادت تبدیل شود. سپس به مرور زمان می‌توانید پاداش آن رفتار را کم و قطع کنید. چرا که آن رفتار در کودک نهادینه شده و دیگر نیازی به تقویت ندارد. اما خوب است هر از گاهی همان رفتار تشویق شود.
پاداش و تشویق مادی به کودکان
این نوع پاداش شامل وسایلی است که کودک به آن علاقه دارد و همیشه از آن لذت می‌برد. اسباب بازی، لوازم تحریر، لباس، خوراکی و حتی پول. ترجیحا در این روش پاداش دهی لوازم و چیزهایی که کودک نیاز دارد به عنوان پاداش داده شود. کودک باید برای رسیدن به این پاداش تلاش کند و بهترین شیوه جدول ستاره‌ها یا پاداش‌های ژتونی است.
پاداش و تشویق تفریحی یا فعالیتی
تفریحات مورد علاقه کودک نیز می‌تواند به عنوان پاداش استفاده شود. در این مورد باید تفریحاتی که برای کودک لذت محسوب می‌شود مد نظر قرار بگیرد نه چیزهایی که والدین فکر می‌کنند لذت بخش است. برای مثال؛ پارک بردن، بازی مورد علاقه و یا خوردن یک بستنی می‌توانند به عنوان تشویق کودک استفاده شوند.
تشویق کودکان با نظام تنبیه و پاداش ژتونی یا جدول ستاره
تشویق‌های بی جا یکی از اشتباهات تربیتی والدین است که آثار آن در سال‌های بعدی مشخص می‌شود. برای اجتناب از این اشتباهات روش‌های صحیح تربیتی را به کار گیرید. یکی از این روش‌ها سیستم پاداش ژتونی است. در این سیستم هدف آموزش قانون مداری، هدفمندی، صبر و تعهد به کودک است.
نحوه اجرای کار جدول ستاره
روی یک تخته، جدولی تشکیل داده و با ستاره (می‌توانید از برچسب استفاده کنید یا روی تخته یک ستاره یکشید) به کارهای خوب، کودک را تشویق کنید. کارهای خوب معمولا رفتار صحیح و تکالیفی است که لازم است انجام دهد. هر رفتار درست می‌تواند با یک ستاره پاداش داده شود. سپس برای استفاده از این ستاره‌ها یا ژتون‌ها چهارچوبی مشخص شود. به عنوان مثال با او قرارداد ببندید که هر 3 ستاره یک پارک جایزه دارد. هر 5 ستاره بازی با رایانه و هر 10 ستاره یک اسباب بازی. طبیعی است که کودک با رفتار اشتباه، ستاره از دست می‌دهد.
بنابراین طی این فرایند کودک تعهد به وظایف، قانونمندی، مدیریت منابع و رفتار سالم را آموزش می‌بیند. باز هم ذکر این نکته لازم است که در تمام این مسیر، هیچگونه استثنا یا بخششی برای کودک قائل نشوید و کاملا قاطعانه رفتار کنید. از این ابزار به عنوان تهدید استفاده نکنید. برای هر بار کسب یا از دست دادن ستاره، دلایل آن را به کودک توضیح دهید. او نباید حس کند که به او ظلم شده و حق او پایمال شده است.
در تمام مراحل، پاداش‌های احساسی و کلامی نیز فراموش نشود تا کودک حس نکند والدین او صرفا قانون گذار و او یک برده یا ربات است. مشاوره کودک به شما کمک می‌کند تا روش‌های مناسبی را برای تربیت فرزندتان به کار ببرید.
نکات قابل تامل در روش‌های اجرای تشویق کودکان
دوران کودکی بهترین زمان برای آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان و اصول اخلاقی است، هر چه در این دوره از تربیت کودک غفلت شود، در آینده ضربه‌های محکم تری به او، خانواده و جامعه وارد خواهد شد. از طرفی برای اجرا و موثر بودن روش‌های پاداش دهی رعایت چند نکته ضروری است، که شامل موارد زیر می‌باشد:
_ فاصله زمانی بین پاداش با رفتار مناسب بلافاصله و در کمترین زمان باشد.
_ تنها رفتارهای مثبت تشویق شود، اگر کودک خطایی انجام دهد و باز هم پاداش دریافت کند نتیجه معکوس خواهد شد. گاهی والدین ناخواسته رفتار نامطلوبی را تقویت می‌کنند. بهتر است واکنش‌های خود را بیشتر مورد توجه قرار دهید.
_ پایبندی والدین بر سیستم پاداش دهی تاثیر این روش‌ها را بیشتر خواهد کرد. معمولا والدین با رعایت نکردن نکات کلیدی در روش پاداش دهی شکست می‌خورند.
_ فراموش نکنید نیازهای کودک مانند محبت، تغذیه و حس امنیت همیشه باید برآورده شوند. مشروط کردن تمام نیازهای کودک او را با یک نا امنی مواجه خواهد کرد. بهتر است برای اجرای این روش‌ها از مشاوره روانشناسی بهره ببرید.
سه اصل مهم برای اثر گذاری بیشتر سیستم پاداش‌دهی
برای تأثیر گذاری بیشتر در انجام روش‌های تشویق کودکان لازم است سه اصل مهم را هرگز فراموش نکنید و آن‌ها را به کار بگیرید. در ادامه آن‌ها را توضیح داده‌ایم:
نکته اول، تفاهم والدین در تربیت فرزند
برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب در مورد تربیت کودکان بهتر است والدین به یک وجه اشتراک در مورد روش فرزندپروری رسیده باشند. عدم تفاهم والدین در مورد موضوعی و بیان آن در مقابل کودک به نظام تربیتی کودک صدمه می‌زند. در واقع این عدم تفاهم به کودک پیامی متضاد درباره رفتار خوب یا بد می‌رساند. در نتیجه با یک سردرگمی رو به رو می‌شود. والدین باید با یکدیگر همسو بوده و کلام و رفتارشان مکمل یکدیگر باشد تا کودک با تعارض روبه رو نشود.
نکته دوم، تعهد به سیستم پاداش دهی
برای آن که رفتار مثبتی در کودک نهادینه شود والدین باید همیشه به سیستم پاداش دهی متعهد باشند. به این معنا که والدین هیچوقت اجازه ندارند سیستمی و رفتاری را که به کودک آموزش داده‌اند را نقض کنند. هیچ گذشتی یا استثنایی نباید قائل شد.
نکته سوم، بیان چرایی به کودک
بیان چرایی و نحوه سیستم پاداش دهی به کودک، مهم‌ترین عامل برای موفقیت در یک یسیتم پاداش دهی است. کاملا باید به کودک توضیح دهید که جدول ستاره‌ها چیست و طبق چه دستور العملی اجرا می‌شود. بدون اجازه یا هماهنگی کودک کاری نکنید، اما طبیعتا قاطعیت و تصمیم نهایی با والدین است.
برای تقویت رفتارهای مطلوب در کودک چه کار دیگری می‌توان انجام داد؟
قانون گذاری یکی از روش‌هایی است که می‌توانید برای ایجاد رفتار مطلوب در کودک به کار بگیرید. لیستی را قوانین مهم را تهیه کنید و آن‌ها را برای کودک خود توضیح دهید. برای این که رفتارهای مطلوب را در کودک خود ایجاد کنید لازم است در ابتدا شخصیت او را بشناسید و بپذیرید. مثلا این که کودکتان پر حرف یا خجالتی است. می‌توان این گونه خصوصیات را ارتقا داد اما نمی‌توان به صورت کامل آن‌ها را در کودک حذف کرد. زمانی که رفتار بدی را از خود بروز می‌دهد سعی کنید با صحبت کردن مسائل را برای او توضیح دهید و از برچسب زدن به کودک پرهیز کنید. هرگز به او نگویید «خیلی پسر بدی هستی». لازم است قوانین را برای کودک شفاف‌سازی کنید و در مواقعی انعطاف‌پذیری داشته‌باشید. به او حق انتخاب دهید و نظرش را در مورد مسائل گوناگون جویا شوید.
