تنبیه کودکان حتی در خانواده هایی که به تربیت صحیح فرزندان شان اهمیت می دهند، یک شیوه تربیتی محسوب می شود. اما اکثر مشکلات خانواده ها در ارتباط با فرزندان شان ناشی از عدم آگاهی از شیوه های درست تربیتی است. هر پدر و مادری قوانین خانه و ارزش های اخلاقی خاصی را در نظر می گیرند و مطابق آن تلاش می کنند تا فرزندانشان به آن ها پایبند باشند. آن ها برای این کار از انواع روش های تشویق و تنبیه استفاده می کنند. درست است که تشویق و تنبیه می تواند در تغییر رفتار فرزند شما تاثیر داشته باشد، اما اگر به شیوه درستی به کار رفته نشوند، اثرات مخربی بر فرزند شما خواهد داشت.

تنبیه کودکان در تربیت نقشی هم دارد؟

تنبیه، یکی از روش های تربیتی برای تغییر رفتار است که در واقع برای کاهش یا حذف یک رفتار بد از آن استفاده می شود. تنبیه به دو صورت مثبت و منفی از جانب والدین و مربیان برای از بین بردن رفتارهای ناپسند انجام می شود. البته اصطلاحات مثبت و منفی که در این جا به کار برده ایم به معنای خوب یا بد نیست، بلکه به اضافه یا حذف یکسری عوامل اشاره دارد. شما با دریافت مشاوره کودک می توانید از اشتباهات رایج تربیتی والدین پرهیز کرده و مناسب ترین برخوردها را در مقابل فرزندان‌تان اتخاذ کنید.

تنبیه مثبت کودکان

در تنبیه مثبت عامل ناخوشایندی برای کاهش رفتار به کودک ارائه می شود. رفتارهایی مانند کتک زدن، داد زدن نمونه هایی از تنبیه مثبت هستند زیرا چیزی که برای کودک خوشایند نیست اعمال می شود تا او دیگر به رفتار سابق خود ادامه ندهد.

تنبیه منفی کودکان

تنبیه منفی در حقیقت همان محروم کردن است. برای مثال کودکی را درنظر بگیرید که مدام اتاقش را به هم می ریزد. بسیاری از مادرها برای آنکه این رفتار را کاهش دهند فرزندشان را از چیزی که دوست دارد محروم می کنند. مثلا به او می گویند “اگر دوباره این کار را بکنی دیگر از دیدن تلویزیون خبری نیست”، یا “دیگر اجازه ی بازی با اسباب بازی هایت را نداری”.

شرایط برای تنبیه کودکان چگونه باید باشد؟

به دلیل آثاری که تنبیه نامناسب بر کودک می گذارد، چگونگی و زمان اجرای یک تنبیه بسیار اهمیت دارد. تنبیه اگر به درستی اعمال شود، مانع از رفتارهای نامناسب کودک می شود. برای استفاده از اين ابزار تربيتی باید به زمان تنبيه، مقدار تنبيه، نوع تنبيه و شرايط سنی تنبيه‌شونده توجه کرد. در غير اين صورت ممکن است پيامدهای منفی تنبيه، بيشتر از آثار مثبت آن باشد.

علاوه بر موراد ذکر شده، تنها زمانی مجاز به استفاده از تنبیه هستید که روش های تشویق کودکان تاثیری بر رفتار کودک شما نداشته باشد. هنگام استفاده از تنبیه به موارد زیر توجه کنید:

1- برای انتقام تنبیه نکنید

تنبیه نباید به شکل انتقام در آید. برای مثال مادری که از سر و کله زدن با کودکش خسته شده، صبر می کند تا همسرش به خانه آمده و شکایت بچه را بکند. پدر نیز برای به دست آوردن مهر همسر و دادن درسی به کودک، فرزندش را تنبیه می کند. مداخله شخصی ثالث میان مادر و فرزند جنبه انتقام و جبهه بندی در رابطه خانوادگی می شود.

2- هدف دار بودن

تنبيه بايد برای اصلاح رفتاری خاص و بازداری از رفتارهای نامطلوب باشد. در غير اين صورت تنبيه نه تنها به اصلاح رفتار کمکی نمی کند؛ بلکه پيامدهايی منفی در پی خواهد داشت. برای نمونه، تنبيه ممکن است به رفتارهای ناهنجارتری مانند فرار کودکان يا نوجوانان از خانه بيانجامد.

3- ارائه جایگزین 

بسیار اهمیت دارد که به دنبال رفتاری که شما خواهان کاهش آن هستید، رفتاری را به عنوان جایگزین مطرح کنید. تنبیه بدون آنکه به فرزندتان بگویید چه رفتاری را جایگزین کند تاثیر مثبتی نخواهد داشت.

4- پنهان بودن تنبیه

در بيشتر موارد تنبيه بايد پنهانی صورت گيرد. با تنبیه فرزندتان در جمع احساس حقارت را در او پرورش داده و به عزت نفس او آسیب می زنید.

5- توجه به تفاوت‌های فردی

در زمانی که می خواهید تنبیهی بکنید، تفاوت های فردی و میزان اشتباه کودک را در نظر بگیرید. شیوه ای که تنبیه می کنید باید با سن و روحیه فرد متناسب باشد.

برای مثال کودکی را تصور کنید که به بازی های کامپیوتری علاقه زیادی ندارد. مادر و پدر او تصمیم می گیرند به خاطر درس نخواندن او را تنبیه کنند؛ پس با محروم کردن فرزندشان از بازی های کامپیوتری او را ترغیب به درس خواندن می کنند. اما این کارشان چندان نتیجه بخش نمی باشد، چرا که حذف بازی کامپیوتری برای کودک اهمیت زیادی ندارد.

آثار و پیامدهای برخی تنبیه های رایج کودکان

به طور کلی تنبیه مثبت به دو صورت بدنی و غیر بدنی تقسیم بندی می شود. تنبیه بدنی کودکان به هیچ وجه تایید نمی شود، حتی تنبیه غیر بدنی به عنوان آخرین راهکارهای تربیتی توصیه می گردد. در واقع تا زمانی که شما اثربخشی روش های تشویقی را امتحان نکرده اید استفاده از تنبیه به صلاح فرزند شما نیست. بنابراین استفاده از تنبیه های بدنی به هیچ وجه توصیه نمی شود و به عنوان آخرین راه های پیش رو در تربیت کودکان مطرح می گردد. در ادامه در مورد انواع تنبیه غیر بدنی به صورت اجمالی بحث خواهیم کرد.

تهديد

در تهديد بايد ظرفيت و توان کودک در نظر گرفته شود. سن، پیشینه عاطفی و روانی کودک بر لحن و نوع تهدید موثر است. تهدیدها نباید در مورد جدایی، طرد و مرگ باشد. حتی در هنگام تهدید نیز کودک باید این اطمینان را داشته باشد که در هر شرایطی شما در کنار هستید.

سرزنش

سرزنش ممکن است تنها شامل يک نگاه عادی و يا يک نگاه معنادار همراه با بيان پيامدهای رفتار نادرست باشد. زیاده روی در سرزنش منجر به به وجود آمدن احساس گناه شدید در فرزندتان می شود.

قهر کردن

قهر کردن میتواند به رابطه شما و کودکتان آسیب بزند. این رفتار احساس عدم اطمینان به فرزندتان می دهد. احساس دوست داشتنی نبودن و نداشتن عشقی بدون قید و شرط او را به این باور می رساند که تنهاست و خود ارزشی واقعی ندارد. شما در عین حال که به فکر تربیت او هستید باید به او اطمینان بدهید که در همه شرایط رابطه بین شما و او حفظ خواهد شد.

آثار دراز مدت تنبیه کودکان

استفاده مداوم از تنبیه در طولانی مدت، حتی اگر به درستی اعمال شود؛ آثار مفید آن را از بین می برد. اگر از تنبیه زیاد استفاده می کنید، آثار جانبی زیر را در کودکان خواهید دید.

هیجانات نامطلوب

ترس و اضطرابی که کودک در هنگام تنبیه تجربه می کند، ممکن است به موقعیت های مشابه تعمیم پیدا کند. مثل کودکی که برای گفتن یک حرف زشت در ميهمانی تنبيه می شود و بعد از آن کلا نسبت به ميهمانی رفتن هراس پيدا می کند.

تنبيه، صدمه زدن به ديگران را توجيه می کند

وقتی برای هر کاری کودکتان را تنبیه کنید، تنها چيزی که می آموزند اين است که در بعضی موقعيت ها، ضربه زدن به ديگران جايز است. به خصوص زمانی که از تنبیه های بدنی استفاده می شود.

انجام رفتارهای نادرست در غیاب تنبیه

کودک با قرار گرفتن در موقعيتی که بتواند در آن به دور از تنبیه، رفتار قبلاً تنبيه شده خود را انجام بدهد، بدون ترس رفتار نادرست را تکرار می کند؛ مثلاً ممکن است در غياب عوامل تنبيه‌کننده، کودکان به دیگران فحش بدهند، با بزرگ‌ترها بی ادبانه حرف بزنند؛ زيرا ياد گرفته‌ا‌ند که در حضور تنبيه این رفتارها را پنهان کنند اما دلیلی نمی بینند که در نبود تنبیه آن کارها را انجام ندهند.

ایجاد پرخاشگری در کودک

تنبيه کودک باعث ایجاد نوعی خشم و پرخاشگری نسبت به کسی که او را تنبیه کرده می شود. دلبستگی و عشق به مادر و پدر در تعارض با این خشم بوده در نتیجه احتمال بروز پرخاشگری در کودک و یا ابتلا به اختلالات اضطرابی بیشتر می شود. همین موضوع منجر به بیشتر شدن رفتارهای نادرست می شود و در واقع شما شاهد آثاری معکوس خواهید بود.

با توجه به آثار مخربی که توضیح داده شد حتما قبل از اعمال تنبیه شرایط آن را در نظر بگیرید. هنگامی که فرزندتان رفتارهای مخرب زیادی از خود نشان می دهد به جای افزایش تنبیه ها، مشاوره خانواده و کودک دریافت کنید.