اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی (به انگلیسی: Attention-deficit hyperactivity disorder)(به صورت مخفف: ADHD) یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولاً فرد توانایی دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و فرد از فعّالیّت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردار است. این اختلال با فقدان توجه، فعّالیت بیش‌ازحد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است. هر فردی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه گردد. بسیاری از این افراد، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. همچنین ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.
کودکانی که کم توجهی دارند اغلب ممکن است فراموشکار و حواسپرت به نظر برسد. این کودکان اغلب نمی توانند روی تکلیفشان تمرکز کنند و آن را تمام کنند، به نظر می رسد که گوش نمی دهند، بی نظمند، زمان زیادی برای انجام یک کار لازم دارند و وسایلشان را گم می کنند.
کودکانی که بیش فعالی دارند ممکن است بی قرار، پر انرژی یا “همیشه در حال حرکت ” به نظر برسند. این بچه ها با صدای بلند حرف می زنند، به طور مداوم در حال پچ پچ کردن هستند،قادر به نشستن در سر کلاس نیستند و مکررا در حال دویدن و بالا رفتن در مکان های نامناسبند و قادر به بازی یا فعالیت های تفریحی به صورت بی سر و صدا نیستند.
کودکانی که علائم تکانشگری دارند ممکن است بدون فکر کردن کارهایی انجام دهند، در انتظار نوبت بودن در یک صف یا بازی برایشان سخت است ، صحبت دیگران را قطع می کنند، قبل از پایان پرسش، جواب می دهند، مداخله گر بنظر می رسند و وسایل دیگران را بدون اجازه استفاده می کنند.
ADHD شایعترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است، و حدود ۳٪ تا ۵٪ کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در هنگام بلوغ رخ می‌دهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر می‌شوند. دارودرمانی در این اختلال شامل : محرک های دستگاه عصبی مرکزی متیل فنیدیت (ریتالین)، دکسترو آمفتامین، آگونیست دوپامین
علت‌ها
علت بیشتر مبتلایان به عارضه بیش فعالی هنوز روشن نیست ولی گمان می‌رود که جزو بیماری‌های چند عاملی با ریشه ژنتیکی و در ارتباط با محیط باشد. در مورد علت تروما و عفونت مغزی البته قطعی بودن علت وجود دارد. عامل ژنتیکی این عارضه بیشتر در پدران کودکانی که دچار بیش فعالی هستند وجود دارد اما عوامل محیطی نیز بر افزایش شدت این عارضه بسیار مؤثر هستند. این اختلال به میزان سه تا پنج برابر در پسران نسبت به دختران شایع‌تر است. اگر در دوران نوزادی یعنی چهار هفته اول تولد، کودک با مشکل تغذیه یا بهداشتی، روانی مواجه باشد یا اگر مادر در دوران بارداری سیگار یا الکل مصرف کند، این افراد بیشتر در معرض خطر بیش فعالی قرار دارند.
در دومین چاپ دفترچه تشخیص بیماری‌های روانی انجمن روانپزشکی آمریکا (DSM) این بیماری در زیرگروه اختلالات کودکان با اصطلاح واکنش بیش فعالی جنبی به عنوان یک طبقه تشخیص مطرح شد.
تحقیقات ویرجینیا داگلاس در کانادا این عقیده را به وجود آورد که هسته اصلی مشکل این افراد نقص در نگهداری توجه بر کنترل تکانه‌ها، و نوسان برانگیختگی است تا فعالیت بیش از حد؛ این پژوهش‌ها باعث شد که در چاپ سوم دفترچه آماری تشخیص بیماری‌های روانی، نام این بیماری به اختلال نقص توجه تغییر یابد.
حدود سه دهه است که اختلال بیش فعالی با سه نشانه اصلی تعریف می‌شود. این سه نشانه عبارتند از کمبود توجه، بیش فعالی و تکانشگری. این ویژگی‌ها امروزه به دو مورد کاهش پیدا کرده اند: بیش فعالی و تکانشگری. علت حذف ویژگی نارسایی توجه آن است که نتایج پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند که این افراد برخلاف تصور قبلی، به‌طور اساسی دارای کمبود توجه نیستند. بلکه کمبود توجه در آنان، اختلالی ثانویه است.
بیش فعالی نیز از موضوع‌های مورد علاقه پژوهشگران بوده‌است. این ویژگی آشکارترین رفتار این افراد است. به ترتیبی که معمولاً والدین آن را به عنوان نخستین مشکل فرد ذکر می‌کنند با این حال، برخی از یافته‌ها نشانگر آن است که میزان جنب و جوش در این کودکان از حد عادی بیشتر نیست. اما منظور از تکانشگری چیست؟
رفتار تکانشگری را اینگونه توصیف می‌کنند:
- ناتوانی در کنترل، بازداری و جلوگیری از عمل
- عمل بدون تفکر، تأمل و ملاحظه
- عمل بدون پیش‌بینی، برنامه‌ریزی و توجه به پیامدهای آن
- احساس عمل آنی و خود به خود
انواع بیش فعالی در افراد
بیش فعالی عموماً به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به‌طور خلاصه به آن پرداخته شده‌است، که در ادامه نیز به روش‌های درمان دارویی و غیر دارویی این عارضه در فرد می‌پردازیم.
نوع اول: اختلال بیش‌فعالی
مبتلایان به اختلال بیش‌فعالی (Hyper Active Disorder – HD) معمولاً فعالیت بالایی دارند اما در کمال تعجب این افراد در رابطه با تمرکز مشکلی ندارد که از نشانه‌های آن می‌توان علائم ذیل را ذکر کرد:
- دست و پای بی‌قرار، غالباً با دست‌های خود بازی می‌کنند و آنها را حرکت می‌دهند.
- افراد بیش فعال اصولاً برای مدت طولانی نمی‌توانند جایی بنشینند و باید حتماً حرکت کنند، ترک صندلی یا ترک محل نشستن از نشانه‌های بیش فعالی است.
- اصطلاحاً بالا رفتن از دیوار راست که خود نشانه پر انرژی بودن کودک است اگر از حدی فراتر رود می‌تواند از نشانه‌های بیش فعالی فیزیکی باشد.
- نوعی دیگر از بیش فعالی، در تولید سر و صدا نمایان می‌شود، افرادی که دارای نوع اول بیش فعالی هستند نمی‌توانند بی سر و صدا یک جا بنشینند، آنها حتماً باید مدام از خود سر و صدا در بیاورند.
- افراد بیش فعال همیشه در حال حرکت و راه رفتن هستند که قسمت عمده‌ای از این حرکت‌ها از روی سرگردانی هست.
- افراد بیش فعال به دلایل مختلف ذهنی پرکار دارند که این پرکاری خود را در زیاد حرف زدن نمایان می‌کند.
- افراد بیش فعال اصلاً تحمل انتظار ندارند به عنوان مثال قبل از پایان سؤال، جواب می‌دهند.
- افراد بیش فعالی تخریب‌گرند و از این کار لذت می‌برند، حتی اگر کودکی که بیش فعال است را در سن ۳۰ سالگی مشاهده کنید باز هم اصلاً به بهبود زندگی توجهی ندارد.
- بدون فکر و بدون توجه به عواقب، کارشان را انجام می‌دهند.
نوع دوم: اختلال کم‌توجهی
مبتلایان اختلال کم‌توجهی (Attention Deficit Disorder – ADD) بر خلاف گروه قبلی فعالیت بالایی ندارند اما در توجه و تمرکز دچار مشکلند. در حقیقت این افراد حضور فیزیکی دارند اما فکر و حواسشان جای دیگری است و معمولاً به اسم نابغه‌های کودن شناخته می‌شوند که از نشانه‌های آن می‌توان علائم ذیل را ذکر کرد:
- دچار اشتباه می‌شوند اما فقط از روی بی دقتی
- در تمرکز کردن و توجه به یک موضوع بیش از ۵ دقیقه مشکل دارند
- افراد بیش فعال اصلاً به صحبت‌های فرد مقابل گوش نمی‌کنند آنها تظاهر به گوش دادن می‌کنند
- افراد بیش فعال در هنگام ناراحتی از خود عکس‌العمل‌های سریع نشان می‌دهند، به عنوان مثال در هنگام گوش کردن ناگهان سر خود را برمی‌گردانند
- در برنامه‌ریزی و سازماندهی برنامه‌ها هیچ استعدادی ندارند
- اغلب به صورت کاملاً عمدی و غیرعمدی لوازم و دارایی‌های خود را گم می‌کنند.
- افراد بیش فعال به دلیل ذهن جهنده‌شان از این شاخه به آن شاخه، بسیار فراموشکارند
- با کوچکترین محرکی مثل بوق ماشین یا صدای تیک تاک ساعت حواسشان پرت می‌شود
- دستورهای داده شده را پیروی نمی‌کنند (درک دستور ندارند)
راه‌های تشخیص بیش فعالی در افراد کمتر از 16 سال
اختلال بیش فعالی بیماری پیچیده‌ای است و اغلب تشخیص داده نمی‌شود. برای تشخیص این افراد و مشخص شدن روند درمان، بایستی تمام عواملی که در ادامه ذکر شده در فرد دیده شود که عبارتند از:
- حداقل ۶ نشانه از نشانه‌های ذکر شده در بالا را داشته باشند
- نشانه‌های تشخیص داده شده به مدت شش ماه تداوم داشته باشند
- شروع علائم قبل از 12 سالگی باشد
- حداقل در 2 محیط (مانند مدرسه، خانه، محل تفریح و …) علایم وجود داشته باشد
- بیماری منجر به کاهش کیفیت زندی در فرد شده باشد
- راه بهتری جهت علل ایجاد علایم ثبت شده با سایر اختلالات روحی و روانی (مانند مود، خشمگینی و …) نباشد.
شایان ذکر است که در برخی موارد دسته دیگری از افراد بیش فعال نیز مشاهده می‌شود که ترکیبی از دو گروه توضیح داده شده می‌باشد و علائم مشترکی از هر دو گروه را دارا هستند و تحت عنوان ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) شناخته می‌شود.
میزان اختلال
در ایالات متحده آمریکا، حدود ۱۱٪ دانش‌آموزان به این بیماری مبتلا هستند. این اختلال در بین پسرها رایجتر از دخترهاست.
علائم
۳ علامت برای این بیماری وجود دارد:
- کم توجهی (یا کم دقتی)
- بیش فعالیتی (یا فزون کنشی)
- رفتارهایی که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند
رفتار فرد معمولاً همراه با پرتحرکی، بی‌توجهی و رفتارهای ناگهانی است. این رفتارها از قبیل انجام کارها به‌طور نیمه کاره، عدم تلاش ذهنی برای انجام تکالیف، فعالیت و تحرک بدنی بسیار بالا حتی زمانی که مشغول بازی نیستند، گم کردن پی در پی وسایل شخصی، نداشتن تمرکز و دقت بالا در انجام کارها می‌باشد. در دوران مدرسه ممکن است بروز اختلالات یادگیری خصوصاً اختلال در خواندن و نوشتن را داشته باشیم.
معمولاً این افراد با افزایش سن بهتر می‌شوند. البته بهبودی قبل از دوازده سالگی بعید است ولی بین سنین دوازده تا بیست سالگی اکثریت موارد مبتلا به این اختلال بهبود می‌یابند. در پانزده تا بیست درصد موارد علائم تا بزرگسالی باقی می‌ماند. افراد مبتلا به این اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پرتحرکی را ندارند بلکه بیشتر بی‌قراری دارند؛ تکانه‌ای عمل می‌کنند و اختلال توجه و تمرکز نشان می‌دهند.
آزمون‌های تشخیص ADHD
آزمون خاصی برای تشخیص اختلال نقص توجه- بیش فعالی (ADHD) وجود ندارد، اما برای تشخیص ممکن است برخی از اقدامات زیر انجام شود:
اجرای آزمون پزشکی به منظور رد کردن دیگر دلایل احتمالی این علایم.
جمع‌آوری اطلاعاتی از قبیل مسائل پزشکی جاری، تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی و فرم‌های ثبت شده در مدرسه.
اجرای مصاحبه‌ها یا پرسشنامه‌ها برای اعضای خانواده، معلمان کودک شما یا دیگر افرادی که کودک شما را به خوبی می‌شناسند، از قبیل پرستار یا مربی کودک.
استفاده از ملاک‌های اختلال نقص توجه- بیش فعالی (ADHD) در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (DSM-۵) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا چاپ شده‌است.
اجرای مقیاس‌های درجه‌بندی اختلال نقص توجه- بیش فعالی (ADHD) به منظور کمک برای جمع‌آوری و ارزیابی اطلاعات دربارهٔ کودکتان.
مهمترین آزمون‌های تشخیص اختلال نقص توجه- بیش فعالی (ADHD)
- نقشه مغزی QEEG
- آزمون ارزیابی توجه و تمرکز کوتاه مدت COG
- بسته ارزیابی اختلال بیش فعالی- نقص توجه CANTAB
- آزمون ارزیابی توجه IVA
طبقه‌بندی
ADHD در طبقه‌بندی رفتارهای نا هنجار به سه دستهٔ زیر تقسیم می‌شود:
- ADHD-I یا ADHD به‌طور برجسته بی‌توجه (قبلاً ADHD-H نامیده می‌شد یا اختلال نقص توجه بدون بیش‌فعالی)
- ADHD-HI یا ADHD به‌طور برجسته پرتحرکی/تکانشی (رفتارهای ناگهانی)
- ADHD-C یا ADHD ترکیبی (قبلاً ADHD+H نامیده می‌شد یا اختلال نقص توجه همراه با بیش‌فعالی)
مدل دکتر ایمن (Amen):
کلینیک ایمن، یک کلینیک بین رشته‌ای برای تشخیص و ارزیابی و درمان براساس شناخت بیماری‌ها بر پایهٔ اسکن مغزی دارد. این مرکز بیش از ۲۰ سال است که با استفاده ازSingle platoon emission computed tomography (SPECT) به اندازه‌گیری و اسکن پترن‌های عملکردی مغز و نیز جریان خون در مغز پرداخته‌است.
اختلال بیش فعالی بر اساس مدل دکتر ایمن به هفت نوع تقسیم‌بندی شده‌است، که عبارتند از:
1- classic ADD:
مدل کلاسیک آسان‌ترین نوع از ADD است. سیپتوم‌های اولیه شامل: کم‌توجهی، عصبانیت (ناسازگاری)، پرتحرکی، بی‌نظمی و تکانشی بودن می‌باشد.
اسکن مغز در وضعیت استراحت عملکرد مغز را نرمال نشان می‌دهد، در حالی که فعالیت مغز خصوصاً کورتکس پری فرونتال (پیش پیشانی) هنگام انجام تکالیف تمرکزی کاهش نشان می‌دهد. افرادی که مبتلا به نوع کلاسیک ADD می‌باشند، جریان خون در لب پری فرونتال مغز، مخچه و بازال گانگلیا کاهش نشان می‌دهد. همچنین تولید نوروترنسمیتر دوپامین در پایانه‌های عصبی کاهش نشان می‌دهد.
2- Inattentive ADD:
این نوع مانند کلاسیک در (DSM) جزء اختلالات جزئی مغز دسته‌بندی شده‌است. ADD کم توجه مرتبط است با فعالیت کم لب پری فرونتال وکاهش سطح دوپامین.
علائم شامل: کاهش فراخنای توجه، ناسازگاری (عصبانیت)، بی‌نظمی و به تعویق انداختن کارها.
افراد این گروه بیش فعال و تکانشی نیستند.
آنها می‌توانند درون‌گرا و خیال‌پرداز باشند. تعداد دختران در این نوع تا حد زیادی مشابه پسران هستند یا حتی بعضی وقت‌ها بیش از پسران می‌باشند.
3- Over – focused ADD:
بیماران با این نوع (ADD) همة علائم اصلی ADD را دارند. به علت مشکل زیادی درشیفت توجه
آنها تفکرات و رفتارهای منفی‌گرایانه هم دارند.
دارای نقص در ترشح سروتونین و دوپامین در مغز می‌باشند. در اسکن مغزی فعالیت زیادی در شکنج قدامی سینگولیت دیده می‌شود که باعث شیفت بیشتر در فعالیت‌های مغزی می‌شود. این فعالیت بیشتر مغزی باعث پرش فکری یا عدم تمرکز در انجام یک تکلیف (پرش از یک تکلیف به سمت تکلیف دیگر) می‌شود و این اتفاق باعث دردسر می‌شود.
4- temporal – lob ADD
این نوع از ADD نشانه‌های ADD اصلی را دارد. به انضمام اشکالاتی در لب تمپورال- اشکالاتی در حافظه، یادگیری و خُلق ثابت و پردازش بینایی از اشیاء.
افراد دارای این نوع ADD دارای اشکالاتی در یادگیری، حافظه دارند. مشکلات رفتاری از قبیل زود عصبانی شدن، Aggression (تجاوز) و به صورت خفیف پارانویا هستند.
در اسکن مغزی این افراد انبرمالیتی‌هایی در لب‌های تمپورال دیده می‌شود و فعالیت کورتکس پری فرونتال کاهش یافته‌است.
5- limbic ADD:
این نوع از ADD ترکیبی از افسردگی خفیف و غمگین است. نشانه‌ها انرژی پایین، احساس ضعف، احساس گناه بیش از حد و عزت نفس پایین هستند.
علت ایجاد این حالات افزایش زیاد کارکرد لیمبیک می‌باشد. (لیمبیک مرکز کنترل هیجانات) و فعالیت کورتکس پری فرونتال کاهش پیدا می‌کند. چه در حالت استراحت و چه در حالت انجام تکلیف.
6- King of fire ADD:
بیماران در این نوع دچار ضعف فعالیت لب پری فرونتال مانند نوع کلاسیک و نوع کم توجه نیستند.
برعکس مغز کاملاً بیش فعال است. فعالیت زیادی در لب مخچه و خیلی از قسمت‌های دیگر مغز دیده می‌شود. من (ایمن) این را عملکرد اضافی می‌دانم.
نشانه‌ها شامل: حساسیت زیادی به صدا، نور و تمامی رفتارهای زننده و غیرقابل پیش‌بینی، سریع حرف زدن، اضطراب و ترس فراگیر می‌باشد.
در اسکن مغزی به نظر می‌رسد که یک حلقه بیش فعالیت در سرتاسر مغز مشاهده می‌شود.
7- Anxious ADD:
افراد در این نوع نشانه‌های ADD را دارند و آنها مضطربند. آنها نشانه‌های استرس جسمانی مانند سفتی عضلات، مشکلات گوارش، تحریک‌پذیری زیادی، خصوصاً در جاهایی که مورد قضاوت واقع شوند دارند.
وقتی مغز این افراد اسکن می‌شود، در ناحیهٔ بازال گانگلیا فعالیت زیاد دیده می‌شود و در بیشتر مناطق مغزی افزایش ترشح دوپامین دیده می‌شود.
این نوع از ADD با خیلی از انواع آن که معمولاً با کاهش عملکرد مغزی در ناحیهٔ خاصی همراه بود متفاوت است.
میزان شیوع
معمولاً منظور از ADHD نوع ترکیبی آن (بیش فعالی + نقص توجه) می‌باشد. نوع ترکیبی ADHD شایعترین نوع یافت شده آن در کودکی است. درجه شیوع نرخ ترکیبی ۲ تا ۱۰ درصد حتی بیشتر برای کودکان آمریکاست. در تحقیقی که در اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ در شیراز برای شیوع نقص توجه در بین ۱۳۱۱ کودک دبستانی انجام گرفت؛ تعداد ۱۱۱ نفر(۸/۵ درصد) دارای اختلال ترکیبی۶۸ نفر(۵٪/۲) دارای اختلال نقص توجه، ۶۶ نفر (۵٪) دارای اختلال بیش فعالی و تکانشگری بودند. مقایسه فراوانی بروز اختلال نقص توجه، بیش فعالی و تکانشگری و اختلال ترکیبی در گروه‌های سنی مختلف در جدول ۳ نشان داده شده‌است. در گروه‌های سنی ۷ و ۱۱ ساله بروز اختلال ترکیبی بیش از سایر گروه‌ها بود اما بروز بیش‌فعالی و تکانشگری در ۸ سالگی افزایش و سپس پس از ۸ سالگی کاهش داشت. بروز اختلال نقص توجه در ۱۱ سالگی افزایش نشان داد. یک تحقیق جالب در کانادا نشان داد که میزان ماکزیمم ADHD در بعضی سال‌ها برای پسران بین ۶ تا ۹ سال بالا و برای سنین ۱۴تا ۱۵ سال پایین است؛ اگرچه میزان بروز ADHD در پسرها ۹ درصد است. در مقابل این میزان برای دختران ۳ درصد می‌باشد. (۱۹۸۹) کودکان با ADHD نوع بی‌توجه خیلی دیرتر و در سال‌های آخر دبستان برای تشخیص راهنمایی می‌شوند. در این نوع دختران شایع‌ترند. (۱/۴ درصد پسران، ۱/۳ درصد دختران).
Chae Kim و Noh در سال ۲۰۰۳ در کره متوجه شدند که ۹/۴ درصد از کودکان سرآمد مورد مطالعه‌شان دارای ADHD هستند. همچنین در مرکز گسترش سرآمدها در دنور حدود ۱۰ درصد از ۳۰۰۰ سرآمد مورد مطالعه تشخیص ADHD داشتند. هرچند آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد اما تعداد قابل توجهی از کودکان سرآمد با ADHD وجود دارد.
نقش ژنتیک
ADHD به صورت فامیلی ظاهر می‌شود. عوامل ارثی محکمی در مطالعهٔ خانواده‌ها، دوقلوهای همسان و غیرهمسان پیدا شد. (۱۹۹۲ و ۱۹۹۷). در یک مطالعهٔ استرالیایی بین ۱۹۳۸ خانواده با دوقلو مشخص شد که اگر یکی از دوقلوها ADHD داشته باشد، در همسان ۸۲ درصد و در غیرهمسان ۳۸ درصد برادر یا خواهر او هم داراست. در بررسی ای که روی 150 مورد کودک مبتلا به ADHD در ایران انجام شد مشاهده شد که این اختلال در 76% والدین آنها وجود داشت. در 20% موارد هم پدر و هم مادر و در ۵۶٪ موارد تنها یکی از آنها دارای سابقه اختلال ADHD بودند.
درمان
روش درمان این بیماری می‌تواند روان درمانی یا دارویی به تنهایی یا ترکیبی از اقدامات دارویی با اقدامات روان‌درمانی باشد. درمان دارویی ADHD براساس داروهای محرک عصبی و غیر محرک استوار است. از جمله داروهای محرک داروی متیل فنیدیت (با نام تجاری قرص ریتالین) و دگزامفتامین است. داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین (مهارکننده بازجذب نوراپینفرین) و داروهای MAOIs می‌باشند.
درمان‌های غیردارویی این بیماری عبارتند از کاردرمانی، گفتار درمانی و درمان شناختی رفتاری، خانواده درمانی، مداخله در مدرسه، آموزش مهارت‌های اجتماعی، آموزش مدیریت والدین و نوروفیدبک است. همچنین اخیراً بهبود بیماری ADHD از طریق بازی با کودک (بازیِ درمانی) نیز در بین متخصصین رواج یافته‌است. بازی‌های درمانی اصول درمانی زیادی را دربرمی‌گیرند و به بچه‌ها کمک می‌کنند تا دربارهٔ مشکلاتشان گفتگو نمایند. همچنین به آنها مهارت‌های ویژه شناختی و رفتاری را یاد می‌دهد. مثلاً بچه‌ای که مشکلات خودکنترلی دارد مهارت‌های مهم اجتماعی مثل رعایت نوبت، گوش دادن به صحبت دیگران، رعایت قوانین بازی و غیره را نیز در حین بازی یادمی‌گیرد.
راهکارهایی برای والدین
در ایران تاکنون پنج بازی درمانی با نام‌های ببین و بگو (برای بهبود نقص توجه)، صورت‌های فضایی (برای بهبود نقص توجه)، مجموعه بازی کنترل خشم (برای بهبود کنترل تکانشگری و مدیریت هیجان خشم)، مجموعه بازی خویشتنداری (برای بهبود کنترل تکانشگری و مدیریت هیجانات) و کودک توانا (برای کاهش ترس از تزریق در کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱) برای کمک به بهبود بیماری‌های کودکان و نوجوانان به صورت علمی طراحی و تولید شده‌اند.
برای کودک برنامه‌ریزی کنید. کودک مبتلا به این اختلال در محدودهٔ قوانین بهترین عملکرد را دارد. برای هر روز از قبل برنامه‌ریزی کنید و این برنامه را در جایی که کودک بتواند ببیند آویزان کنید. هرچه این برنامه دقیق تر باشد، محدودیت‌های بیشتری برای کودک ایجاد می‌کند تا بهتر رفتارش را کنترل کند.
محیط را ساده و ساکت کنید. در محیط شلوغ، کودک شما به راحتی تمرکزش را از دست می‌دهد و تحریک پذیر می‌شود به‌طور کلی سرو صدای خانه را کم کنید.
آموزش تماس چشمی به کودک. وجه مشترک این گونه کودکان این است که نمی‌توانند برای مدت طولانی به کسی که در حال صحبت است نگاه کنند. از این بازی استفاده کنید تا مهارت تماس چشمی را در کودک ایجاد کنید: بازی «نگاهتو برنگردون»، بدین ترتیب است که شما و کودکتان به چشمان یکدیگر خیره شوید. هر کس زودتر خسته شد و نگاهش را برگرداند بازنده است. زمان خیره شدن را ثبت کنید و هر بار که کودک بتواند نگاهش را بیشتر ثابت نگه دارد، او را تحسین کنید.
استفاده از ساعت زنگ دار. برای افزایش مدت زمانی که کودک می‌تواند آرام بنشیند از این وسیله استفاده کنید. از کودک بخواهید بکوشد تا ساعت را شکست دهد. اگر می‌خواهد تکلیف مدرسه اش را در زمان کوتاهتری تمام کند، از او بخواهید یک هدف زمانی تعیین کند. برای نمونه: «این درس را در ظرف ۵ دقیقه خواهم خواند» سپس به او بگویید ساعت را روی ۵ دقیقه تنظیم و خودش را ملزم کند که ۵ دقیقه بنشیند و آن درس را تمام کند. هر بار که موفق به انجام این کار شد، می‌تواند یک مرحله جلوتر برود و هدف بعدی اش را تعیین کند و بدین ترتیب، زمان درس خواندن یا انجام تکالیفش را افزایش دهد. در هر مرحله او را تشویق نمایید.
آموزش تسلط بر خود. به کودک بیاموزید که رفتارش را با گفتار شفاهی کنترل کند. وقتی او همراه شماست شروع به انجام کاری بکنید و مدام با خود با صدای بلند چنین حرف بزنید: ” باید حواسم به کاری که دارم می‌کنم جمع باشه. ” به کودک بیاموزید ابتدا با صدای بلند با خودش صحبت کند و سپس آرام و بی صدا. استفاده از گروه‌ها مشاوره‌ای برای آموزش‌های لازم در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد.
پیشگیری
به منظور کاهش خطر ابتلا به اختلال نقص توجه- بیش فعالی (ADHD):
- در زمان بارداری از هر چیزی که ممکن است به رشد جنین آسیب وارد کند، اجتناب کنید. برای مثال الکل مصرف نکنید، داروهای تفریحی و سیگار مصرف نکنید.
- از اینکه کودکتان در معرض آلاینده‌ها و سموم قرار بگیرد، محافظت کنید از قبیل دود سیگار و سرب موجود در رنگ (که در بعضی از ساختمان‌های قدیمی یافت می‌شود).
گام‌هایی برای کاهش علایم اختلال‌ها
صبحانه مناسب بخورید. گرسنگی، افت و افزایش قند خون می‌تواند منجر به افزاش بیش فعالی شود.
تنفس عمیق را آموزش دهید. یوگا و مدیتیشن هم مناسب است.
قدم زدن. زمانی که کودک شما بیش فعال است او را به بیرون ببرید و قدم بزنید.
ساختار بدهید. برای کودکان بیش فعال برنامه روزانه مشخص کنید. مطمئن باشید که تمام روزها طبق برنامه پیش می‌رود. وقتی که افراد بیش فعال دقیقاً می‌دانند که شما چه می‌خواهید، عملکردشان بهتر می‌شود.
موسیقی‌های آرامبخش گوش کنید
یک ناحیه آرامش ایجاد کنید. قسمتی از خانه را برای فرزند خود مشخص کنید و از او بخواهید در آن جا آرام و مشغول باشد، مثلاً نقاشی کند.
هر روز ورزش کنید
خودتان را آرام نگه دارید. اگر والدین ناراحت یا عصبانی باشند، علایم بیش فعالی افزایش پیدا می‌کند.
